Przedawnienie roszczeń z umowy – musisz to wiedzieć!

Każdy z nas może znaleźć się w sytuacji, w której umowa, zawarta z pełnym przekonaniem o jej słuszności, nie jest realizowana zgodnie z ustaleniami. Niezapłacona faktura, niewywiązanie się z terminu czy dostarczenie towaru niezgodnego z zamówieniem to tylko przykłady sytuacji, które mogą prowadzić do sporu. Jednak nawet jeśli masz solidne podstawy do dochodzenia swoich praw, musisz pamiętać, że nie możesz czekać z tym w nieskończoność. Roszczenia wynikające z umowy podlegają przedawnieniu, co oznacza, że po określonym czasie nie będziesz mógł ich skutecznie dochodzić. Przedawnienie roszczeń w świetle prawa – co trzeba wiedzieć?

Czym jest przedawnienie roszczeń?

Przedawnienie to instytucja prawna, która chroni dłużnika przed nieskończonym czasowo ryzykiem dochodzenia od niego roszczeń. W skrócie oznacza to, że po upływie określonego w przepisach czasu dłużnik może skutecznie odmówić spełnienia świadczenia, powołując się na przedawnienie. Nie oznacza to jednak, że zobowiązanie przestaje istnieć – staje się ono tzw. zobowiązaniem naturalnym, co oznacza, że może być spełnione dobrowolnie, ale nie można już wymusić jego realizacji drogą prawną.

Przedawnienie roszczeń – przepisy

Przedawnienie roszczeń w polskim prawie jest uregulowane w Kodeksie cywilnym, a szczegółowe zapisy można znaleźć w przepisach art. 117–125 Kodeksu cywilnego. Oto najważniejsze z nich:

1. Art. 117 KC – Wskazuje, że roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu, a po upływie terminu przedawnienia dłużnik może uchylić się od jego zaspokojenia, powołując się na przedawnienie. Roszczenie nie przestaje jednak istnieć – staje się zobowiązaniem naturalnym.
2. Art. 118 KC – Określa ogólne terminy przedawnienia. Zgodnie z nim, jeśli przepisy szczególne nie przewidują innego terminu:
   • termin przedawnienia wynosi sześć lat,
   • dla roszczeń o świadczenia okresowe (np. czynsz) oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej wynosi trzy lata.
   Ważną zmianą, wprowadzoną w 2018 roku, jest zapis, że koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że okres przedawnienia wynosi mniej niż dwa lata.
3. Art. 119 KC – Wskazuje, że terminy przedawnienia nie mogą być zmieniane przez strony umowy. Jest to zapis o charakterze bezwzględnie obowiązującym.
4. Art. 120 KC – Ustala moment, od którego zaczyna biec termin przedawnienia. W większości przypadków jest to dzień, w którym roszczenie stało się wymagalne, czyli dzień, od którego wierzyciel mógł żądać jego spełnienia.
5. Art. 121 KC – Przewiduje sytuacje, które zawieszają bieg przedawnienia. Do takich przypadków należą m.in.:
   • siła wyższa, która uniemożliwia wierzycielowi dochodzenie roszczeń przed sądem,
   • relacja prawna między stronami (np. gdy dłużnik pozostaje pod władzą rodzicielską wierzyciela lub jest jego pracownikiem).
6. Art. 123 KC – Reguluje przerwanie biegu przedawnienia. Przerwanie następuje m.in. w przypadku:
   • dochodzenia roszczenia przed sądem,
   • uznania roszczenia przez dłużnika (np. poprzez wpłatę części długu),
   • wszczęcia mediacji.
   Po przerwaniu bieg terminu przedawnienia zaczyna się od nowa.
7. Art. 124 KC – Określa konsekwencje przerwania biegu przedawnienia w wyniku działań wierzyciela, takich jak wniesienie sprawy do sądu. W takim przypadku nowy termin przedawnienia biegnie od zakończenia postępowania sądowego.
8. Art. 125 KC – Dotyczy roszczeń stwierdzonych prawomocnym orzeczeniem sądu lub ugodą zawartą przed sądem. W takich przypadkach termin przedawnienia wynosi sześć lat, niezależnie od pierwotnego charakteru roszczenia.

Dodatkowe przepisy szczególne

Poza ogólnymi zapisami w Kodeksie cywilnym istnieją także przepisy szczególne regulujące terminy przedawnienia dla określonych rodzajów roszczeń, np.:

• Roczne przedawnienie dla roszczeń wynikających z umowy przewozu osób i rzeczy (art. 778 KC).
• Dwuletnie przedawnienie dla roszczeń wynikających z umowy sprzedaży między przedsiębiorcami (art. 554 KC).
• Dwuletnie przedawnienie dla roszczeń wynikających z umowy ubezpieczenia (art. 819 KC).

Kiedy zaczyna biec termin przedawnienia roszczeń?

Kluczowym momentem w kontekście przedawnienia jest dzień, w którym roszczenie stało się wymagalne, czyli dzień, w którym wierzyciel mógł żądać jego spełnienia. Przykładowo, jeśli umowa przewidywała termin zapłaty na 30 dni po wystawieniu faktury, to właśnie po upływie tych 30 dni zaczyna się liczyć okres przedawnienia.

Ważne jest, aby pamiętać, że terminy przedawnienia są różne w zależności od rodzaju roszczenia i charakteru umowy. Nie zawsze łatwo ustalić moment, w którym roszczenie się przedawnia, dlatego warto dokładnie przeanalizować swoją sytuację, najlepiej z pomocą prawnika.

Jakie są terminy przedawnienia w umowach?

W polskim prawie terminy przedawnienia różnią się w zależności od charakteru roszczenia. Najważniejsze z nich to:

1. Roczne przedawnienie – dotyczy np. roszczeń z umowy przewozu osób i rzeczy.
2. Dwuletnie przedawnienie – obejmuje roszczenia z umów o świadczenie usług, takich jak umowy o dzieło czy umowy zlecenia.
3. Trzyletnie przedawnienie – standardowy termin w przypadku roszczeń związanych z działalnością gospodarczą oraz świadczeniami okresowymi, takimi jak czynsz.
4. Sześcioletnie przedawnienie – stosowane do większości innych roszczeń wynikających z umów cywilnoprawnych, jeżeli przepisy szczególne nie przewidują krótszego terminu.

Co istotne, od lipca 2018 roku ustawowy termin przedawnienia roszczeń został skrócony z 10 do 6 lat, co ma istotne znaczenie dla wielu wierzycieli i dłużników. Przyjęto też zasadę, że roszczenia przedawniają się zawsze z końcem roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia wynosi mniej niż dwa lata.

Co przerywa bieg przedawnienia?

Jeśli termin przedawnienia zbliża się do końca, wierzyciel nie jest bezradny. Są działania, które mogą przerwać bieg przedawnienia i dać kolejną szansę na dochodzenie swoich praw. Do najważniejszych z nich należą:

• Złożenie pozwu w sądzie – w momencie, gdy sprawa trafia do sądu, bieg przedawnienia zostaje wstrzymany do czasu zakończenia postępowania.
• Wszczęcie mediacji lub ugody – próba polubownego rozwiązania sporu również zatrzymuje czas biegu przedawnienia.
• Uznanie długu przez dłużnika – nawet jeśli jest to częściowe uznanie długu, np. przez wpłatę niewielkiej kwoty, termin przedawnienia biegnie od nowa.

Jakie ryzyka wiążą się z przedawnieniem?

Przedawnienie to nie tylko problem wierzyciela, który zbyt długo zwlekał z dochodzeniem swoich roszczeń. To także poważne ryzyko dla dłużnika, jeśli zaniedba on swoją obronę. Jeśli nie podniesiesz zarzutu przedawnienia w sądzie, możesz zostać zobowiązany do spełnienia świadczenia mimo upływu terminu.

Z perspektywy wierzyciela najważniejsze jest, by pilnować terminów i działać szybko. Im dłużej zwlekasz, tym większa szansa, że dłużnik znajdzie sposób na uniknięcie odpowiedzialności. Warto również pamiętać, że niektóre sytuacje mogą wymagać interpretacji prawniczej – szczególnie, gdy roszczenie dotyczy skomplikowanej umowy z wieloma różnorodnymi zapisami.

Zobacz również:

Umowa franczyzowa – jak działa i jakie ryzyka wiążą się z jej podpisaniem?

Umowa najmu - rodzaje i która najlepsza?

Przedawnienie roszczeń – jak się zabezpieczyć?

Kluczem do uniknięcia problemów związanych z przedawnieniem jest dobra organizacja. Prowadź dokumentację swoich umów, notuj terminy wymagalności oraz monitoruj, czy zobowiązania są realizowane zgodnie z ustaleniami. Gdy dostrzeżesz nieprawidłowości, nie zwlekaj – skonsultuj się z prawnikiem lub doradcą, który pomoże ci ocenić sytuację i podjąć właściwe kroki.

Przedawnienie roszczeń to mechanizm, który chroni obie strony umowy, ale jednocześnie wymaga od nich odpowiedzialności i dbałości o swoje interesy. Zbyt długie zwlekanie może pozbawić cię możliwości dochodzenia swoich praw – zarówno jako wierzyciela, jak i dłużnika. Dlatego kluczowe jest, aby działać z wyprzedzeniem i dokładnie analizować każdą sytuację, zanim upłynie czas.